Οι οικογένειες συχνά απευθύνονται στη θεραπεία για μια σειρά θεμάτων που αμφισβητούν τη δυναμική και την αρμονία τους. Τα συνήθη ζητήματα περιλαμβάνουν συζυγικές συγκρούσεις, γονεϊκούς αγώνες, προβλήματα συμπεριφοράς των εφήβων, τραύματα, εθισμό και άλλα ζητήματα ψυχικής υγείας που επηρεάζουν τη συνοχή της οικογένειας. Η Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (APA) σημειώνει ότι η οικογενειακή θεραπεία μπορεί να είναι αποτελεσματική στην αντιμετώπιση θεμάτων που διαταράσσουν τις οικογενειακές αλληλεπιδράσεις και τη συναισθηματική ευημερία (APA, 2022). Ειδικότερα, η έρευνα δείχνει ότι οι οικογένειες που βιώνουν μεταβάσεις -όπως διαζύγιο, απώλεια ή σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής- μπορεί να επωφεληθούν από τη θεραπευτική υποστήριξη για τη διαχείριση του στρες και την προσαρμογή στις νέες συνθήκες (Lebow, 2016).

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μια μελέτη των Sexton και Turner (2010) αποκάλυψε ότι πάνω από το 60% των οικογενειών που συμμετείχαν σε θεραπεία ανέφεραν θετικές βελτιώσεις στην επικοινωνία και την επίλυση συγκρούσεων. Τα ευρήματα αυτά υπογραμμίζουν τον αντίκτυπο της θεραπείας στην αποκατάσταση της αρμονίας στις οικογενειακές σχέσεις. Επιπλέον, η οικογενειακή θεραπεία έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική για οικογένειες που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Ο Carr (2019) διαπίστωσε ότι οι παρεμβάσεις με βάση την οικογένεια βελτίωσαν τα αποτελέσματα για το 73% των οικογενειών που αντιμετώπιζαν θέματα όπως η κατάθλιψη και το άγχος, καθώς η θεραπεία διευκόλυνε την καλύτερη κατανόηση και υποστήριξη μεταξύ των μελών της οικογένειας.

Η συστημική προσέγγιση, ένα βασικό πλαίσιο στην οικογενειακή θεραπεία, βασίζεται στις αρχές της θεωρίας των συστημάτων και της κυβερνητικής. Αναπτύχθηκε από προσωπικότητες όπως ο Gregory Bateson τη δεκαετία του 1940 και αργότερα βελτιώθηκε από πρωτοπόρους όπως ο Murray Bowen και ο Salvador Minuchin, η συστημική θεραπεία τονίζει ότι οι συμπεριφορές των μελών της οικογένειας συνδέονται μεταξύ τους και επηρεάζονται από την οικογενειακή δυναμική. Αντί να απομονώνει τα προβλήματα σε ένα μεμονωμένο άτομο, η συστημική θεραπεία αντιμετωπίζει τα ζητήματα ως εκφάνσεις σχεσιακών προτύπων εντός του οικογενειακού συστήματος.

Σύμφωνα με τον Nichols (2020), η συστημική θεραπεία βοηθά τις οικογένειες να κατανοήσουν ότι οι συμπεριφορές, ακόμη και αν είναι διαταραγμένες, συχνά εξυπηρετούν λειτουργίες εντός της οικογενειακής μονάδας. Για παράδειγμα, ένα παιδί που φέρεται άσχημα μπορεί να ανταποκρίνεται σε υποβόσκουσες εντάσεις μεταξύ των γονέων. Οι συστημικοί θεραπευτές εργάζονται για να εντοπίσουν και να αντιμετωπίσουν αυτά τα μοτίβα, αναδιαρθρώνοντας τους οικογενειακούς ρόλους και βελτιώνοντας την επικοινωνία. Σε μια μελέτη ορόσημο, ο Minuchin (1974) απέδειξε ότι οι συστημικές παρεμβάσεις βελτίωσαν σημαντικά τη σχεσιακή ικανοποίηση στις οικογένειες, με το 67% των συμμετεχόντων να αναφέρουν καλύτερες σχέσεις και οικογενειακή συνοχή μετά τη συστημική θεραπεία.

Οι έρευνες αναδεικνύουν την αποτελεσματικότητα του συστημικού μοντέλου στη διαχείριση μιας σειράς οικογενειακών προβλημάτων, από διαταραχές συμπεριφοράς στα παιδιά μέχρι γονικές συγκρούσεις (Goldenberg & Goldenberg, 2012). Η εστίαση στις σχέσεις και όχι στην ατομική παθολογία καθιστά τη συστημική θεραπεία ιδιαίτερα αποτελεσματική, καθώς παρέχει στις οικογένειες εργαλεία για τη δημιουργία μακροχρόνιων αλλαγών.

Η οικογενειακή θεραπεία ξεκινά γενικά με μια αρχική αξιολόγηση, κατά την οποία ο θεραπευτής παρατηρεί τις οικογενειακές αλληλεπιδράσεις, ακούει τις ανησυχίες κάθε μέλους και εντοπίζει επαναλαμβανόμενα μοτίβα σχέσεων. Οι συνεδρίες θεραπείας είναι σχεδιασμένες για να δημιουργούν ένα ασφαλές περιβάλλον για ανοιχτή επικοινωνία, με τα μέλη της οικογένειας να ενθαρρύνονται να εκφράζουν τις ανάγκες, τις απογοητεύσεις και τους στόχους τους. Ο θεραπευτής μπορεί να ενσωματώσει μια ποικιλία προσεγγίσεων για να διευκολύνει την κατανόηση και να ενισχύσει την ενσυναίσθηση μεταξύ των μελών της οικογένειας.

Μια μελέτη των Shadish και Baldwin (2005) διαπίστωσε ότι η οικογενειακή θεραπεία, σε σύγκριση με την ατομική θεραπεία, οδήγησε σε υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης μεταξύ των οικογενειών που ασχολούνται με θέματα σχέσεων. Οι συνεδρίες μπορεί να περιλαμβάνουν τόσο ατομικές όσο και οικογενειακές δραστηριότητες, όπως παιχνίδια ρόλων, ασκήσεις ενεργητικής ακρόασης και καθοδηγούμενες συζητήσεις. Πολλές οικογένειες αναφέρουν ότι στα μέσα της θεραπείας, βιώνουν μειωμένη ένταση και μεγαλύτερη ενότητα (Sexton & Turner, 2010).

Οι συνεδρίες οικογενειακής θεραπείας στις Ηνωμένες Πολιτείες κυμαίνονται συνήθως από 12 έως 15 συνεδρίες, αν και ορισμένες οικογένειες μπορεί να συνεχίσουν περισσότερο ανάλογα με την πολυπλοκότητα των θεμάτων τους. Σε μια μετα-ανάλυση, ο Crane (2007) διαπίστωσε ότι η βραχυχρόνια οικογενειακή θεραπεία ήταν αποτελεσματική στην επίλυση πολλών οικογενειακών συγκρούσεων και είχε διαρκή οφέλη, όπως μετρήθηκε σε παρακολουθήσεις που πραγματοποιήθηκαν έξι μήνες έως ένα έτος μετά τη θεραπεία.

Αρκετές θεραπευτικές προσεγγίσεις συμβάλλουν στην πρακτική της οικογενειακής θεραπείας, καθεμία από τις οποίες προσφέρει συγκεκριμένες τεχνικές για την αντιμετώπιση της οικογενειακής δυναμικής:

Δομική οικογενειακή θεραπεία: Η προσέγγιση αυτή, που αναπτύχθηκε από τον Salvador Minuchin, επικεντρώνεται στην αναδιοργάνωση της οικογενειακής δομής, με ιδιαίτερη προσοχή στην αποσαφήνιση των ορίων και των ρόλων. Για παράδειγμα, εάν οι γονείς και τα παιδιά είναι υπερβολικά μπλεγμένα, ο θεραπευτής μπορεί να εργαστεί για να δημιουργήσει υγιέστερα όρια, επιτρέποντας την ατομική ανάπτυξη και αυτονομία (Minuchin, 1974).

Στρατηγική οικογενειακή θεραπεία: Ιδρύθηκε από τον Jay Haley, η στρατηγική θεραπεία επικεντρώνεται στο σχεδιασμό παρεμβάσεων που διακόπτουν τα δυσλειτουργικά πρότυπα επικοινωνίας. Οι μέθοδοι του Haley είναι συχνά βραχυπρόθεσμες και κατευθυντικές, ενθαρρύνοντας τα μέλη της οικογένειας να προβούν σε άμεσες αλλαγές συμπεριφοράς που βοηθούν να σπάσουν επαναλαμβανόμενοι και προβληματικοί κύκλοι (Haley, 1976).

Διαγενεακή θεραπεία: Βασισμένη στις θεωρίες του Murray Bowen, η προσέγγιση αυτή εξετάζει τα γενεαλογικά πρότυπα συμπεριφοράς. Θέματα όπως το άγχος, το τραύμα και οι συγκρούσεις διερευνώνται σε όλες τις οικογενειακές γενιές για την κατανόηση και την αντιμετώπιση επαναλαμβανόμενων δυναμικών (Bowen, 1978).

Αφηγηματική θεραπεία: Δημιουργήθηκε από τους Michael White και David Epston, η αφηγηματική θεραπεία βοηθά τα μέλη της οικογένειας να ξαναγράψουν και να ερμηνεύσουν τις προσωπικές και κοινές ιστορίες τους. Αυτή η προσέγγιση δίνει τη δυνατότητα στα μέλη της οικογένειας να αλλάξουν προοπτικές και να εντοπίσουν τις δυνάμεις μέσα τους και ο ένας στον άλλον (White & Epston, 1990).

Θεραπεία με συναισθηματική εστίαση (EFT): Αναπτύχθηκε από τη Sue Johnson, η EFT εστιάζει στους συναισθηματικούς δεσμούς μεταξύ των μελών της οικογένειας. Ενισχύοντας τη συναισθηματική ανταπόκριση και την ενσυναίσθηση, η προσέγγιση αυτή βοηθά τις οικογένειες να οικοδομήσουν εμπιστοσύνη και να προωθήσουν την εγγύτητα, ιδιαίτερα ευεργετική για τα ζευγάρια και τις σχέσεις γονέων-παιδιών (Johnson, 2004).

Η έρευνα δείχνει σταθερά ότι η οικογενειακή θεραπεία αποτελεί αποτελεσματική παρέμβαση για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Μια μετα-ανάλυση από τους Crane και Christenson (2008) διαπίστωσε ότι η οικογενειακή θεραπεία πέτυχε κλινικά σημαντικά αποτελέσματα για πάνω από το 70% των οικογενειών που αντιμετώπιζαν προβλήματα σχέσεων. Επιπλέον, η οικογενειακή θεραπεία έχει συνδεθεί με βελτιωμένα αποτελέσματα ψυχικής υγείας για τα μέλη της οικογένειας, ιδίως σε περιπτώσεις όπου τα παιδιά ή οι έφηβοι παρουσιάζουν συμπεριφορικές ή συναισθηματικές δυσκολίες (Shadish & Baldwin, 2005).

Μια άλλη μελέτη του Carr (2019) διαπίστωσε ότι οι παρεμβάσεις με βάση την οικογένεια οδήγησαν σε θετικές σχεσιακές αλλαγές για το 73% των οικογενειών που πάλευαν με θέματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη και το άγχος. Τα ευρήματα αυτά υπογραμμίζουν τη σημασία της αντιμετώπισης των οικογενειακών συστημάτων στη θεραπεία της ψυχικής υγείας, καθώς η οικογενειακή υποστήριξη διαδραματίζει συχνά κρίσιμο ρόλο στην ανάρρωση και την ευημερία.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οικογενειακή θεραπεία έχει αποδειχθεί ότι μειώνει σημαντικά τα προβλήματα συμπεριφοράς των εφήβων, όταν συνδυάζεται με ατομική συμβουλευτική. Οι Shadish et al. (1993) διαπίστωσαν ότι μετά από έξι μήνες οικογενειακής θεραπείας, το 60% των εφήβων που προηγουμένως παρουσίαζαν αντιπολιτευτική συμπεριφορά παρουσίασαν αξιοσημείωτες βελτιώσεις στις κοινωνικές δεξιότητες, τη συνοχή της οικογένειας και τη σχολική επίδοση.

American Psychological Association. (2022). Family therapy. Retrieved from https://www.apa.org/

Bowen, M. (1978). Family therapy in clinical practice. New York: Jason Aronson.

Carr, A. (2019). The effectiveness of family therapy and systemic interventions for child-focused problems. Journal of Family Therapy, 41(2), 153-213. https://doi.org/10.1111/1467-6427.12206

Crane, D. R. (2007). The cost effectiveness of family therapy: A summary and progress report. Journal of Marital and Family Therapy, 33(1), 9-13. https://doi.org/10.1111/j.1752-0606.2007.00002.x

Crane, D. R., & Christenson, J. D. (2008). A summary report of the cost-effectiveness of the profession and practice of marriage and family therapy. Journal of Marital and Family Therapy, 34(4), 515-527. https://doi.org/10.1111/j.1752-0606.2008.00088.x

Goldenberg, H., & Goldenberg, I. (2012). Family therapy: An overview (8th ed.). Belmont, CA: Brooks/Cole.

Haley, J. (1976). Problem-solving therapy. San Francisco: Jossey-Bass.

Johnson, S. M. (2004). The practice of emotionally focused couple therapy: Creating connection (2nd ed.). New York: Brunner-Routledge.

Lebow, J. L. (2016). Couple and family therapy: An integrative map of the territory (2nd ed.). Washington, DC: American Psychological Association.

Minuchin, S. (1974). Families and family therapy. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Nichols, M. P., & Davis, S. D. (2020). Family therapy: Concepts and methods (12th ed.). Boston, MA: Pearson.

Sexton, T. L., & Turner, C. W. (2010). The effectiveness of functional family therapy for youth with behavioral problems in a community-based setting. Behavior Therapy, 41(1), 3-13. https://doi.org/10.1016/j.beth.2008.12.004

Shadish, W. R., & Baldwin, S. A. (2005). Effects of behavioral family therapy for treating chronic physical illness: A meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 73(1), 6-22. https://doi.org/10.1037/0022-006X.73.1.6

Shadish, W. R., Ragsdale, K., Glaser, R. R., & Montgomery, L. M. (1993). The efficacy and effectiveness of marital and family therapy: A perspective from meta-analysis. Journal of Marital and Family Therapy, 19(4), 373-385. https://doi.org/10.1111/j.1752-0606.1993.tb00915.x

White, M., & Epston, D. (1990). Narrative means to therapeutic ends. New York: Norton.