Το ζήτημα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και το κατά πόσο αυτή είναι επίκτητη ή κληρονομική αποτελεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα στη μελέτη της ψυχολογίας και της βιολογίας. Η αντιπαράθεση “φύση ή ανατροφή” εστιάζει στο κατά πόσο η συμπεριφορά μας καθορίζεται από τα γονίδιά μας ή από το περιβάλλον στο οποίο ζούμε. Αυτό το ζήτημα είναι εξαιρετικά περίπλοκο και απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη τόσο τη βιολογία όσο και την εμπειρία του ατόμου.

Γονίδια και συμπεριφορά

Από την πλευρά της γενετικής, υπάρχουν σαφείς αποδείξεις ότι τα γονίδια επηρεάζουν πολλές πτυχές της συμπεριφοράς και της προσωπικότητας. Η έρευνα στον τομέα αυτό δείχνει ότι το ανθρώπινο γονιδίωμα περιέχει ποικίλους γενετικούς παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν γνωστικές λειτουργίες, όπως η μνήμη εργασίας και η νοημοσύνη. Για παράδειγμα, μελέτες έχουν εντοπίσει συγκεκριμένα γονίδια που συνδέονται με την εκπαίδευση και την επίτευξη γνωστικών λειτουργιών (όπως το γονίδιο COMT που σχετίζεται με τη μνήμη εργασίας και τις κοινωνικές δεξιότητες). </br>

Ωστόσο, δεν είναι όλα τόσο απλά. Οι γενετικοί παράγοντες δεν καθορίζουν πλήρως τη συμπεριφορά. Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι τα γονίδια απλώς “θέτουν τη βάση”, ενώ το περιβάλλον παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στην τελική έκφραση αυτών των χαρακτηριστικών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου η συμπεριφορά εξαρτάται από την αλληλεπίδραση πολλών γονιδίων και περιβαλλοντικών επιρροών.

Περιβάλλον και ανατροφή

Η άλλη πλευρά του επιχειρήματος είναι η θεωρία της περιβαλλοντικής επίδρασης, η οποία υποστηρίζει ότι η συμπεριφορά είναι κυρίως επίκτητη. Θεωρητικοί όπως ο John Locke πίστευαν ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με ένα “κενό χαρτί” (tabula rasa), και ότι ό,τι μαθαίνουν και αναπτύσσουν προέρχεται από τις εμπειρίες τους και την εκπαίδευση τους. Για παράδειγμα, η θεωρία της κοινωνικής μάθησης του Albert Bandura έδειξε ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν παρατηρώντας τους άλλους και υιοθετώντας τη συμπεριφορά τους.

Ακόμη και στην παιδική ανάπτυξη, υπάρχουν ισχυρά παραδείγματα περιβαλλοντικών επιδράσεων. Η κοινωνική μάθηση, οι πολιτισμικές επιρροές, η εκπαίδευση και η αλληλεπίδραση με τους γονείς και τους συνομήλικους έχουν όλα αποδειχθεί ότι διαμορφώνουν την προσωπικότητα και τις συνήθειες ενός παιδιού. Ο συμπεριφορισμός, για παράδειγμα, αναδεικνύει ότι πολλά από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μας αναπτύσσονται μέσα από τη διαδικασία της μάθησης και της ενίσχυσης.

Επιδράσεις της επιγενετικής

Ένα από τα πλέον αναδυόμενα πεδία που γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ γενετικής και περιβάλλοντος είναι η επιγενετική. Η επιγενετική εστιάζει στο πώς οι εξωτερικές επιδράσεις μπορούν να ενεργοποιήσουν ή να απενεργοποιήσουν συγκεκριμένα γονίδια. Αυτές οι αλλαγές στο “επιγονιδίωμα” μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις στη συμπεριφορά χωρίς να αλλάξουν τον ίδιο τον γενετικό κώδικα. Το περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει τη χημική σύνθεση που καλύπτει τα γονίδια, επηρεάζοντας τη δραστηριότητα τους, κάτι που εξηγεί γιατί ακόμη και οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι μπορούν να αναπτύξουν διαφορετικές συμπεριφορές σε διαφορετικά περιβάλλοντα.

Η σύνθεση των δύο απόψεων

Η επικρατούσα άποψη σήμερα είναι ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι προϊόν τόσο των γονιδίων όσο και του περιβάλλοντος. Η γενετική μπορεί να προδιαθέτει κάποιον προς ορισμένες τάσεις ή δεξιότητες, αλλά το περιβάλλον είναι αυτό που τελικά διαμορφώνει την έκφραση αυτών των χαρακτηριστικών. Η συζήτηση για το κατά πόσο η συμπεριφορά είναι “φύση ή ανατροφή” έχει πλέον μετατραπεί σε μια πιο περίπλοκη ανάλυση που εξετάζει πώς αλληλεπιδρούν αυτά τα δύο στοιχεία.


Βιβλιογραφία

1. National University. (2024). Is Human Behavior Genetic or Learned?

2. Verywell Mind. (2024). Nature vs. Nurture: Genetic and Environmental Influences.

3. Bueno D. (2019). Genetics and Learning: How the Genes Influence Educational Attainment. Frontiers in psychology, 10, 1622.

4. DiLalla, L., Jamnik, M., Marshall, R., & Pali, E. (2011). Behavioral genetics. Psychology. Oxford University Press.

5. Harris, K. M., & McDade, T. W. (2018). The Biosocial Approach to Human Development, Behavior, and Health Across the Life Course. The Russell Sage Foundation journal of the social sciences : RSF, 4(4), 2–26.