Ως άνθρωπος γενικότερα και ως επαγγελματίας της ψυχικής υγείας πιστεύω ότι, όπως κάθε άτομο είναι μοναδικό, έτσι και κάθε ψυχοθεραπευτική διαδικασία είναι μοναδική. Είναι μεν θεμελιώδες να εκπαιδευόμαστε σε μοντέλα ψυχοθεραπείας και να λαμβάνουμε πρακτική γνώση πάνω στο επάγγελμα μας, η προσέγγιση μας δε οφείλει να εξελίσσεται και να προσαρμόζεται στις μοναδικές ανάγκες του ατόμου που έχουμε κάθε φορά απέναντι μας, ώστε να συνδεόμαστε με τον βέλτιστο τρόπο.
Εξάλλου βάσει όλων των σχετικών ακαδημαϊκών ερευνών, ο πιο σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την επιτυχία της ψυχοθεραπείας είναι η σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Δεύτερη ακολουθεί η εμπειρία ως παράγοντας επιτυχούς "έκβασης" της θεραπευτικής διαδικασίας και τρίτο το μοντέλο που ακολουθεί ο θεραπευτής.
Η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που ακολουθώ ως σύμβουλος και εκπαιδευόμενος ψυχοθεραπευτής έχει διαμορφωθεί από την εκπαίδευση, την εμπειρία και την συνεχή μελέτη. Βασίζεται στο συνθετικό και συστημικό μοντέλο ψυχοθεραπείας, την εξελικτική ψυχολογία, τη θεωρία του δεσμού, τη θεωρία της ιδιοσυγκρασίας, την αφηγηματική ψυχολογία και τις νευροεπιστήμες. Κάθε ένα από αυτά τα πεδία συμβάλλει στην κατανόηση της ανθρώπινης ανάπτυξης, των αιτιών της δυσλειτουργίας σε επίπεδο ψυχικής υγείας και των τρόπων επαναφοράς της σ'ενα λειτουργικό επίπεδο για τον άνθρωπο.
Ακολουθούν παρακάτω τα βασικά της σημεία:
Γενικότερα οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις από την δεκαετία του 1950 και μπρος άρχισαν να ξεφεύγουν από την "ενδοψυχική" εστίαση που είχε εισαγάγει η φρουδική σκέψη (τι συνέβη στην βρεφική-παιδική ηλικία, ασυνείδητο κλπ) και να εξετάζουν το άτομο ως μέλος ενός μεγαλύτερου συνόλου. Η εστίαση δηλαδή στις -σχεδόν αποκλειστικά- εσωτερικές νοητικές διαδικασίες, άρχισε να μεταφέρεται και στο διαπροσωπικό επίπεδο, εξετάζοντας επίσης πώς τα άτομα αλληλεπιδρούν και διαμορφώνονται από την επαφή με το περιβάλλον τους.
Αυτή η νέα ματιά επηρεάστηκε μεταξύ άλλων και από θεωρίες της μηχανικής, της βιολογίας. της φυσιολογίας, της επικοινωνίας και της κοινωνιολογίας που εξετάζουν το πως αλληλεπιδρούν τα μέρη ενός συνόλου. Η Γενική Θεωρία Συστημάτων και η Κυβερνητική και άλλες θεωρίες από τις θετικές επιστήμες, για το πώς τα συστήματα διατηρούν την ισορροπία τους και πως αλληπεπιδρούν ως σύνολο επηρέασαν την ψυχολογική σκέψη και διαμόρφωσαν την συστημική προσέγγιση. Στη συστημική ψυχοθεραπεία λοιπόν το άτομο δεν αντιμετωπίζεται ως απομονωμένο ον, αλλά ως μέρος διαφόρων συστημάτων που αλληλοεπηρεάζονται: οικογένεια, σχέσεις, κοινωνία. Η δυσλειτουργία όπως και η θεραπεία μπορεί να αφορά σε εσωτερικές προσωπικές συνθήκες αλλά και σε διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις.
Όπως το θέτει πολύ εύστοχα ο κ. Γιώργος Καλαρρύτης, "οι άνθρωποι συνδιαμορφωνόμαστε στις σχέσεις μας. Είμαστε γεμάτοι από άλλους ανθρώπους και τις σχέσεις μας μαζί τους. Από τη στιγμή που θα υπάρξουμε, στην αρχή νοητικά και συμβολικά μέσα στους γονείς μας και σε όσους μας περιμένουν και στη συνέχεια με τη γέννηση μας και το μεγάλωμα μας είμαστε σε μια συνεχή αλληλο-διαμόρφωση με τους άλλους. Ως όντα της ομάδας (οι περισσότεροι) αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για την επιβίωση και τη λειτουργικότητά μας".
Στη συστημική ψυχοθεραπεία λοιπόν το άτομο δεν αντιμετωπίζεται αποκομμένα και μεμονωμένα, αλλά ως μέρος κάθε φορά διαφόρων συστημάτων που δημιουργεί και υπάρχει μέσα τους.
Οι άνθρωποι είμαστε προϊόν της εξέλιξης και οι εγκέφαλοι μας έχουν αναπτυχθεί μέσα από εκατομμύρια χρόνια. Πολλά από τα κίνητρα συμπεριφοράς και από τις συναισθηματικές αντιδράσεις μας, όπως η προσκόλληση στους φροντιστές και η κοινωνική ομαδοποίηση, έχουν βαθιές εξελικτικές ρίζες. Οι πιέσεις επιβίωσης που αντιμετώπιζαν οι πρόγονοι μας διαμόρφωσαν τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε κι εμείς σήμερα συναισθήματα όπως το άγχος, η λύπη, η οργή ή η χαρά.
Η εξελικτική ψυχολογία μας βοηθά να κατανοήσουμε τα αίτια των συμπεριφορών μας και γιατί πολλές φορές υποφέρουμε από ψυχικά προβλήματα. Πολλά ψυχολογικά ζητήματα μπορούν να θεωρηθούν όχι ως παθολογίες, αλλά ως συμβιβασμοί που έχουν προκύψει από εξελικτικούς μηχανισμούς επιβίωσης. Για παράδειγμα, τα προβλήματα προσκόλλησης (attachment) συχνά προέρχονται από προσαρμογές στη σχέση με έναν "αναξιόπιστο" φροντιστή.
Η κατανόηση της εξελικτικής βάσης της ανθρώπινης συμπεριφοράς επιτρέπει στους θεραπευτές να αντιμετωπίσουν τα ψυχικά προβλήματα μέσω μιας βιο-ψυχο-κοινωνικής προσέγγισης, η οποία εκτιμά πώς οι μηχανισμοί επιβίωσης μπορούν να προκαλέσουν συναισθηματικές και σχεσιακές προκλήσεις στο σύγχρονο περιβάλλον.
Η ανθρώπινη ανάπτυξη είναι το αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης αλληλεπίδρασης μεταξύ γενετικών προδιαθέσεων και περιβαλλοντικών επιρροών. Τα γονίδιά μας δεν καθορίζουν την τύχη μας, αλλά αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον για να διαμορφώσουν ποιοι είμαστε. Η επιγενετική έχει αποκαλύψει ότι παράγοντες όπως το άγχος, η διατροφή και η γονική φροντίδα μπορούν να επηρεάσουν την έκφραση των γονιδίων μας, μερικές φορές ακόμη και στις επόμενες γενιές.
Για παράδειγμα, άτομα με μια συγκεκριμένη γενετική παραλλαγή που σχετίζεται με τη σεροτονίνη έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν κατάθλιψη αν βιώσουν σημαντικό στρες κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Ωστόσο, χωρίς αυτά τα στρεσογόνα γεγονότα, η γενετική προδιάθεση από μόνη της δεν οδηγεί σε κατάθλιψη. Αυτό αναδεικνύει την πολύπλοκη σχέση μεταξύ φύσης και ανατροφής στη διαμόρφωση της ψυχικής υγείας.
Γεννιόμαστε με έμφυτα χαρακτηριστικά ιδιοσυγκρασίας, τα οποία μπορούν να παρατηρηθούν ακόμη και στα νεογέννητα. Κάποια βρέφη είναι πιο ευερέθιστα ή δραστήρια, ενώ άλλα είναι ήρεμα και εύκολα διαχειρίσιμα. Αυτές οι ιδιοσυγκρασιακές διαφορές επηρεάζονται από γενετικούς παράγοντες, καθώς και από τις προγεννητικές περιβαλλοντικές συνθήκες.
Το άγχος που βιώνει η μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στην ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης στη μητέρα συνδέονται με υψηλότερες αντιδράσεις στρες στα βρέφη.
Η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού ή Δεσμού Προσκόλλησης (Attachment theory) εξετάζει πώς οι πρώιμες σχέσεις, ιδιαίτερα με τους φροντιστές, διαμορφώνουν την ικανότητά μας να σχηματίζουμε υγιείς σχέσεις αργότερα στη ζωή. Τα βρέφη αναζητούν εγγύτητα με τους φροντιστές τους για ασφάλεια και άνεση, ειδικά όταν αντιμετωπίζουν άγχος. Η ποιότητα αυτών των πρώιμων σχέσεων καθορίζει λοιπόν πώς σχετιζόμαστε με τους άλλους στη μετέπειτα ζωή μας.
Οι φροντιστές που είναι ευαίσθητοι και ανταποκρίνονται στις ανάγκες του βρέφους δημιουργούν ασφαλείς προσκολλήσεις, επιτρέποντας στο παιδί να αισθάνεται ασφάλεια και να εξερευνά τον κόσμο. Αντιθέτως, οι ασυνεπείς ή μη ανταποκρινόμενοι φροντιστές μπορεί να οδηγήσουν σε ανασφαλείς προσκολλήσεις, οι οποίες συχνά εκδηλώνονται αργότερα στη ζωή με δυσκολίες στις σχέσεις, συναισθηματική αποφυγή ή αυξημένο άγχος. Αναγνωρίζοντας το μοτίβο πρόσδεσης/δεσμού της θεραπευόμενης/-ου, μπορούμε στη συνέχεια να την βοηθήσουμε στην αλλαγή της σύνδεσης της στις σχέσεις της και στην συμπεριφορά της.
Διαβάστε το άρθρο για το attachment
Οι άνθρωποι είναι φυσικοί αφηγητές. Δημιουργούμε αφηγήσεις για να νοηματοδοτήσουμε τη ζωή μας, τις εμπειρίες μας και τα συναισθήματά μας. Αυτές οι αφηγήσεις διαμορφώνουν την κατανόησή μας για το ποιοι είμαστε και πώς σχετιζόμαστε με τον κόσμο. Στην ψυχοθεραπεία, η ανακατασκευή των προσωπικών μας ιστοριών μπορεί να επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην αυτοαντίληψη και τη συμπεριφορά μας.
Συχνά, οι αφηγήσεις μας επηρεάζονται από το πολιτισμικό και οικογενειακό περιβάλλον μας. Για παράδειγμα, αν μεγαλώσαμε σε ένα περιβάλλον όπου τα συναισθήματα καταπιέζονταν, οι αφηγήσεις μας ενδέχεται να επικεντρώνονται στα γεγονότα και όχι στις συναισθηματικές καταστάσεις. Μέσα από την ψυχοθεραπεία, μπορούμε να εξερευνήσουμε αυτές τις αφηγήσεις και να δημιουργήσουμε μια πιο ολοκληρωμένη αίσθηση του εαυτού.
Η νευροεπιστήμη έχει επεκτείνει σημαντικά την κατανόησή μας για τον εγκέφαλο και το ρόλο του στην ψυχική υγεία. Ο εγκέφαλος είναι ένα πολύπλοκο, δυναμικό σύστημα που διαμορφώνεται από γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αποτελείται από διάφορα υποσυστήματα—όπως το εγκεφαλικό στέλεχος, το μεταιχμιακό σύστημα και τον νεοφλοιό—που συνεργάζονται για τη ρύθμιση των συναισθημάτων, των συμπεριφορών και των γνωστικών λειτουργιών.
Η κατανόηση της λειτουργίας των διαφορετικών εγκεφαλικών περιοχών μπορεί να επηρεάσει τις θεραπευτικές παρεμβάσεις. Για παράδειγμα, το μεταιχμιακό σύστημα είναι υπεύθυνο για την επεξεργασία των συναισθημάτων, ενώ ο προμετωπιαίος φλοιός ρυθμίζει τη λήψη αποφάσεων και τον έλεγχο των παρορμήσεων. Όταν αυτές οι περιοχές δεν είναι καλά ενοποιημένες, προκύπτουν ψυχικά προβλήματα.
Τα συναισθήματα είναι κεντρικά στην ανθρώπινη εμπειρία. Οδηγούν τις αποφάσεις μας, διαμορφώνουν τις σχέσεις μας και επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία. Ένας από τους κύριους στόχους της ψυχοθεραπείας είναι να βοηθήσει τους θεραπευόμενους να αναγνωρίσουν, να κατανοήσουν και να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους.
Η συναισθηματική δυσρύθμιση αποτελεί συχνά τη βάση πολλών ψυχικών διαταραχών. Κρίσεις πανικού, κατάθλιψη και άγχος μπορεί να προκύψουν από την αδυναμία διαχείρισης των συναισθηματικών αντιδράσεων. Με την ανάπτυξη δεξιοτήτων συναισθηματικής ρύθμισης, οι θεραπευόμενοι μπορούν να μάθουν να αντιδρούν πιο προσαρμοστικά στις προκλήσεις της ζωής.
Οι σχέσεις μας, ιδιαίτερα κατά την πρώιμη ανάπτυξη, έχουν τεράστια επίδραση στη διαμόρφωση του εγκεφάλου μας. Θετικές, υποστηρικτικές σχέσεις ενθαρρύνουν την υγιή εγκεφαλική ανάπτυξη, ενώ οι παραμελημένες ή κακοποιητικές σχέσεις μπορούν να οδηγήσουν σε δυσλειτουργία. Η πλαστικότητα του εγκεφάλου, δηλαδή η ικανότητά του να σχηματίζει νέες συνδέσεις, συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, επιτρέποντας μας να αναδιαμορφώσουμε τα νευρωνικά μας δίκτυα μέσα από θετικές εμπειρίες.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν προκλήσεις, τόσο αναμενόμενες όσο και απρόβλεπτες. Ορισμένες από αυτές τις προκλήσεις μπορούν να οδηγήσουν σε ψυχολογική δυσφορία, όπως άγχος, κατάθλιψη ή προβλήματα στις σχέσεις. Η ψυχοθεραπεία παρέχει έναν χώρο για να επεξεργαστούμε αυτές τις προκλήσεις και να αναπτύξουμε νέες στρατηγικές αντιμετώπισης.
Στη θεραπεία, δημιουργείται ένα ασφαλές περιβάλλον όπου οι θεραπευόμενοι μπορούν να εξερευνήσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές τους. Ο θεραπευτής λειτουργεί ως οδηγός, βοηθώντας τους θεραπευόμενους να αποκτήσουν καλύτερη επίγνωση του εσωτερικού τους κόσμου και των εξωτερικών τους πραγματικοτήτων.
Οι άνθρωποι είναι πολύπλοκοι, αυτο-οργανωμένοι οργανισμοί που επηρεάζονται από το περιβάλλον τους με μη γραμμικούς τρόπους. Οι θεραπευτές δημιουργούν διαδικασίες που βοηθούν τους θεραπευόμενους να αναδιοργανώσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές τους.
Η ψυχοθεραπευτική σχέση είναι ο πιο κρίσιμος παράγοντας για την επιτυχία της θεραπείας. Μέσα από την ενσυναίσθηση, την κατανόηση και την υποστήριξη, ο θεραπευτής βοηθά τον θεραπευόμενο να αναδιοργανώσει τον εγκέφαλό του και να δημιουργήσει νέους, υγιέστερους τρόπους σύνδεσης και ύπαρξης. Αυτή η διαδικασία θεραπευτικής σχέσης επιτρέπει στους θεραπευόμενους να επανασυνδεθούν με τις έμφυτες δυνατότητες τους για ανάπτυξη και ευημερία. Με την προώθηση της συναισθηματικής και γνωστικής ενοποίησης, η ψυχοθεραπεία βοηθά τους ανθρώπους να ζήσουν πιο ισορροπημένες και ικανοποιητικές ζωές.
